Nauka i stan rozwoju nauki w Mezopotamii

W miarę przyrostu ludności oraz wytwarzanych przez nią dóbr ma­terialnych funkcje zarządzania komplikowały się, w związku z czym powstawała konieczność wynajdywania coraz to nowych form działania w zakresie organizacji produkcji  i jej kontroli .Na tym też podłożu  najprawdopodobniej do  celów administracji świątynnej, wynalezione zostało przez kapłanów sumeryjskich pismo. Pismo to, według opinii większości badaczy, było samodzielnym wy­nalazkiem Sumerów i prawdopodobnie jest też pierwszym pismem na świecie.

 Najstarsze tabliczki z zapisami pochodzą z okręgu świątyń Eann w Uruk (obecnie Warka), która datuje koniec 4 tysiąclecia p.n.e.  Podstawowym  materiałem pisarskim były tabliczki wypalane na słońcu.

Z drugiej połowy 3 tysiąclecia p.n.e. pochodzi ogromna ilość tekstów administracyjno-gospodarczych, które świadczą o poważnym wzroście liczby pisarzy. Stopniowo powstawało też coraz więcej szkół świeckich, utrzymywanych z opłat uczniowskich. Początkowo pisarze kształceni byli w dziedzinach piśmiennictwa bez­pośrednio związanych z administracją i gospodarką świątyni. Z biegiem czasu szkoły zaczęły przekształcać się w ośrodki nauko­we, w których nauczyciele i specjaliści, zasługujący na miano uczonych, pracowali nad rozwojem różnych gałęzi wiedzy, ale poświęcali się także twórczości literackiej.

Metoda nauczania opierała się na pamię­ciowym opanowywaniu przez uczniów w mowie i piśmie szeregu wy­razów i form gramatycznych oraz zwrotów według wzorów ustalanych w specjalnych „podręcznikach”. Ponadto uczniowie uczyli się różnic rozwiązywania pewnych konkretnych zadań rachunkowych i geome­trycznych, z jakimi mieli spotykać się później w praktyce, po wybraniu określonej specjalizacji.

Wykonana na glinie inskrypcja z tekstem matematycznym,
zawierającym wyliczenia po­wierzchni oraz różne ćwiczenia.

 

Symbole cyfrowe występują od począt­ku istnienia pisma w Mezopotamii. Stosowano dwa systemy liczenia: dziesięt­ny i sześćdziesiętny. Pierwszy posługiwał się potęgami liczby 10, drugi potęgami licz­by 60 (to znaczy wielokrotnościami liczb 1.60 i 3600). W okresie starobabilońskim wysoki poziom osiągnęła algebra, znane były właściwości elementarnych szeregów, jak np. postęp arytmetyczny i geometrycz­ny. Wartość  (pi) określano dość dokładnie jako 31/8, a więc z odchyleniem nie większym niż 0,6%. Znano równania kwadratowe, a tak­że tablice pierwiastków kwadratowych i sześciennych. określono, że kąt ma 360°, potrafiono podzielić kąt na stopnie, stopień na minuty, a minutę na sekundy, do rozliczeń wprowadzono liczbę 0, wprowadzono cyfry, które dzisiaj określa się jako cyfry arabskie.

Rozwijała się medycyna, stosowano ziołolecznictwo.
Medycyna była praktykowana przez dwa rodzaje specjalistów: lekarzy (asu) i egzorcystów (asipu), a przy łóżku  chorego mogły być potrzebne umiejętności jednego z nich albo obu naraz. Istnieje cały zbiór tekstów diagnostycznych, wymieniających wiele możliwych symptomów chorób, diagnoz, prognoz i sposobów leczenia. Przeprowadzano też zabiegi chirurgiczne nawet tak precyzyjne jak operacja oka, potrafiono przeprowadzać proste zabiegi chirurgiczne: składanie kości. Babilończycy posiadali znakomitą wiedzę o ludzkiej i zwierzęcej anatomii i fizjologii, znali na przykład zjawisko obiegu krwi i tętna. Znaleziono tekst sumeryjski z okresu około 2200 r. p.n.e., który zawiera kilka recept na przyrządzanie leków. Tabliczka jest bardzo zniszczona, jednak zachowało się 15 zwięźle zredagowanych wskazówek o doborze składników oraz sposobie przyrządzania i zastosowania leku (okład, nacieranie, wypicie leku przez chorego).

Zarówno Egipcjanie jak i Sumerowie czy Babilończycy oddawali cześć wielu bogom utożsamianym z siłami natury bądź ciałami niebieskimi. Dlatego też kapłani obserwowali niebo. Ludność Mezopotamii była dobrymi astronomami. Kalendarz mezopotamski był związany z fazami księżyca (kalendarz księżycowy). Określono, że miesiąc dzieli się na tygodnie, doba ma 24 godziny, godzina 60 minut, a minutę podzielono na 60 sekund.

Najwcześniejsze wiadomości o systematycz­nych badaniach astrono­micznych pochodzą z czasów panowania Ami­saduki (1646-1626 r. p.n.e.) z 1 dynastii z Ba­bilonu. Dotyczyły one obserwacji wschodu i zachodu planety Wenus, a mogły służyć za podstawę do wróżb lub ustalenia kalenda­rza w związku ze świętami religijnymi. Oprócz nich najstarszymi zachowanymi dokumen­tami astronomicznymi są astrolabia - gli­niane tabliczki, zawierające trzy koncentryczne koła podzielone dwunastoma pro­mieniami na 36 pól. W każdym figuruje nazwa jakiegoś gwiazdozbioru z liczbami. Ich przeznaczenie nie jest jasne, ale mogły stanow ić coś w rodzaju mapy nieba. Około 700 r. p.n.e. zaczęto opracowy­wać systematyczne sprawozdania z obserwacji astronomicznych, służące zapewne do celów astrologicznych. Grec­ki astronom Ptolemeusz, żyjący w II w. n.e. w Aleksandrii, dysponował babiloń­skimi wykazami zaćmień słońca i księżyca od 747 r. p.n.e.

Kalendarz z epoki Seleucydów

 Botanika, zoologia - znaleziono spisy klasyfikujące gatunki poszczególnych roślin

W dziedzinie chemii musieli mieć doświadczenie, o czym świadczą chociażby instrukcje w sporządzaniu różnych wyciągów, oczyszczaniu składników mineralnych itp., zawarte na tabliczce  recepty na przyrządzenie lekarstwa.

W dziedzinie rolnictwa okazali się prawdziwymi fachow­cami. Odnaleziono tabliczkę z ok. 1700 r. p.n.e. tekstu zawierającego instrukcję ojca przekazującego synowi wiadomości o uprawie zboża (jęczmienia). Instrukcja dotyczy nawodnienia pola, jego odchwaszczania i oczyszczania z kamienia, spulchnienia gleby, a następnie orki i różnych metod siewu za pomocą specjalnego pługa. Przed pracami polowymi zalecane było należyte przygotowanie narzędzi, ekip robotników i zwierząt pociągowych. W dalszym ciągu instrukcja przewiduje staranną pielęgnację zasiewów oraz zraszanie lnu w określonych terminach.

Wiedza techniczna w Mezopotamii była ściśle strzeżoną tajemnicą i wiele tekstów z tej dziedziny pisano rozmyślnie w sposób niejasny, uniemożliwia­jący zrozumienie. Badania archeologiczne dostarczyły obok przedmiotów codzien­nego użytku, jak tłuczki, moździerze, młyn­ki i cedzidła, również takie przedmioty, jak tygle, przyrządy filtrujące, destylujące i ekstrakcyjne, mogące znajdować zastoso­wanie w procesach chemicznych, w któ­rych jako źródła ciepła używano pieców różnych typów. Kilka takich pieców zna­leziono podczas wykopalisk. Inżynieryjne umiejętności Sumerów ujawniły się szczególnie w budownictwie. Formowanie cegły z gliny, rozwinęli do ogromnych rozmiarów. Początkowo do budowy używano cegieł świeżych, później zaczęto je suszyć na słońcu lub wypalać. Pomysłowość okazali Sumerowie w dziedzinie rzemiosła, między innymi ok.3000 r. wynaleźli koło garncarskie, koło do wozu, zyskując środek  transportu. Świadectwem wysokiej kultury Sumerów było wynalezienie kolorowego szkła, a szczególny podziw budzi i dziś jeszcze ich sztuka złotnicza, o czym świadczą wyroby ze złota, miecze, puchary, ozdoby.  Zawdzięczamy im również znaczący postęp w metalurgii miedzi, a następnie wynalezienie brązu. Jego upowszechnienie położyło kres epoce kamienia.

Babilońska mapa świata z Sipparu; VII-VI w. p.n.e. Świat przedstawiony jest jako okrąg. Otaczające go morze zostało nazwane Gorzką Rzeką.

  

Plan miasta Nippuru z ok. 1500 r. p.n.e. Jego znaczną dokładność potwierdziły wyniki badań archeologicznych.

Źródła:

Jan Braun „Mezopotamia”
Georges Roux „Mezopotamia”
Starożytne Cywilizacje - Podróż przez tysiąclecia - Sumerowie
Starożytne Cywilizacje - Podróż przez tysiąclecia - Babilonia