Architektura i sztuka dawniej i dziś w Mezopotamii

Do starożytnych państw związanych z Mezopotamią należały: Sumer, Akad, Asyria, Babilonia.

Sztukę  tego rejonu świata reprezentują:

• sztuka sumeryjska i akadyjska
• sztuka babilońska
• sztuka asyryjska.

W sztuce przedmioty ozdabiano drogimi kamieniami, znakomicie obrabiano złoto i inne szlachetne metale. Rzeźbiono w kamieniu, często najważniejsze napisy uwieczniano w kamiennych Stellach (płaskorzeźbach). Pierwszy kodeks prawa - kodeks Hammurabiego z XVIII w. p.n.e. - przetrwał do naszych czasów, gdyż został wyryty w kamiennej Stelli. Stellami ozdabiano ściany pałaców - np. polowanie na lwy w pałacu króla Asyrii Aszurbampala.

Rzeźba

-postacie władców i bogów

-rzeźbione zwykle w kamieniu

-płaskorzeźba, relief (rzeźba opracowana tylko z przodu , wklęsła gdy tło jest wyżej, wypukły gdy tło jest niżej)

Posążek Gudei z  Lagasz

Orant (Luwr) - Najważniejszym elementem rzeźby i płaskorzeźby jest twarz, w której dominują oczy. Są to jednak dzieła pozbawione indywidualnych cech poszczególnych osób. Posążki osób w pozycji siedzącej lub klęczącej miały ukazać czynność a nie samą osobę. Stawiano je w świątyniach, podpisane imieniem fundatora. Najprawdopodobniej miały symbolizować pobożność osób, które je tam ustawili. 

Płaskorzeźba Zraniona lwica z pałacu Assurbanipala w Niniwie   

  

Płaskorzeźba Polowanie na Lwy z Pałacu Assurbanipala w Niniwie 

Architektura

Babilon odwiedził grecki historyk Herodot (485- 425 r. p.n.e.), poświęcając mu jeden ze swoich najpełniejszych opisów starożyt­nych miejsc. Zanotował m.in. że miasto było zbudowane na planie czworoboku przedzielonego Eufratem, a jego obwód wynosił 480 sta­diów (86 km), podaje też wiele szczegółów technicznych dotyczących jego konstrukcji. Opisuje świątynie i złoty ołtarz, na którym Chaldej­czycy mieli spalać corocznie tysiąc talentów kadzidła. Jego mury figurują w najstarszym ze znanych nam zestawień Siedmiu Cudów Świata - epigramie poety An­typatia z Sydonu (11 w. p.n.e.)

Drugi cud babiloński tam wymieniony to wiszące ogrody Semiramidy identyfikowanej z asyryjską królową Szammurammat (ok. 800 r. p.n.e.). Według innej wersji miał je zbudować Nabuchodonozor dla swo­jej medyjskiej żony, która - pochodząc z górzystych regionów północy - bardzo cierpiała na monotonnej, pozbawionej bujnej roślinności  równinie. Jako pierwszy o ogrodach wspomniał kapłan Berossos (111 w. p.n.e.) w napisanej po grecku historii Babilonii, dedykowanej Antiochowi I Seleucydzie (281-261 r. p.n.e.).

Podczas przeprowadzania wykopalisk R. Koldewey odkrył pozo­stałości budowli obejmującej czternaście komór. W jednej z nich znajdowała się studnia składająca się z trzech szybów, która za pomocą mechanicznej czerpaczki mogła zapewnić nieprzerwany dopływ wody do ogrodów znajdujących się na dachu. Ich identyfikacja pozostaje jed­nak niepewna: duże wątpliwości budzi zwłaszcza brak informacji na ten temat w źródłach babilońskich oraz u Herodot, którego opisy odzna­czają się wielką skrupulatnością. Być może słynne ogrody, które od ponad dwóch tysięcy lat poruszają ludzką wyobraźnię, pozostaną tylko piękną legendą.

Charakterystyka:

- większość budowli wytwarzano z wysuszonej na słońcu , bądź wypalanej gliny, spoiwem był muł

- często pokrywano różnobarwną glazurą

- miasta bardzo często były otoczone fosami

- miasta otoczone murami obronnymi
- domy z izbami skupionymi wokół dziedzińca
- bramy wzmacniano pylonami (wieżami o prostokątnej podstawie , występujących parami ,  zwężających się ku górze, przyjmujących charakter obronny)

- w centrum znajdowała się umacniana cytadela – siedziba władcy i świątynia

- w odróżnieniu od Egipcjan, mieszkańcy Mezopotamii rzadko stosowali kolumny

- najbardziej znanym typem budowli sakralnej w Mezopotamii był ziggurat - rodzaj tarasowej piramidy, której najwyższa platforma służyła o odprawiania ceremonii religijnych

 

Kluczowym elementem architektury sumeryjskiej są zigguraty (budowle w formie ściętej, schodkowej piramidy o kwadratowej lub prostokątnej podstawie), które w najwyższym punkcie mieściły sanktuarium - kaplica (lub wedle innych badań - obserwatorium astrologiczne), do którego prowadziły schody lub rampy. Platformy budowano z suszonej cegły - wynalazku powstałego równolegle w starożytnym Egipcie. Najstarsze zigguraty pochodzą z miasta Uruk z ok. 2800 roku p.n.e., natomiast jeden z najlepiej zachowanych tego typu obiektów to ziggurat z Ur z 2100 - 2000 r. p.n.e.

Ziggurat Ur-Nammu, XXI - XX w. p.n.e.

W grobowcach królewskich tego religijnego ośrodka odnaleziono tzw. sztandar z Ur, jest to przytwierdzona do drewnianej płytki mozaika z masy perłowej, udekorowana muszlami, kością słoniową i kamieniami - szczególnie lapis lazuli. Dzieło było być może częścią instrumentu bądź pudła. Mozaika znajduje się po dwóch stronach, a tematyka dekoracji pozwala na nazwanie ich pokojową - gdzie widoczna jest procesja z darami do władcy siedzącego na tronie, oraz wojenną, która ukazuje najstarsze przedstawienie armii sumeryjskiej szykującej się na wojnę. Płaszczyzna mozaiki podzielona jest na poziome pasy, które czytamy od dołu - najpóźniejsze wydarzenia znajdują się w najwyższym pasie. Przedstawienie postaci profilem, co wskazuje na ich ruch może wynikać jeszcze z prehistorycznych malowideł naskalnych lub wskazywać na powiązania sztuki mezopotamskiej z egipską. Budowla z Ur była wzorem dla znacznie większego babilońskiego gmachu utożsamianego w Biblii z więżą Babel.

Istotnym elementem architektury babilońskiej były bramy miejskie. Oczywiście najpopularniejszą jest zachowania po części i zrekonstruowana w Berlinie Brama Isztar. Była jednym z dziewięciu wejść do miasta, była nie tylko fragmentem umocnień , ale także stanowiła początek drogi procesyjnej prowadzącej do zigguratu i świątyni Marduka. Poświęcona babilońskiej bogini miłości Isztar. Zbudowano ją z glazurowanych cegieł, z których wyłaniają się złote sylwetki (575) świętych zwierząt: lwów, byków i muszkuszu (smok - bóg Marduk). Charakterystycznym "dekorem" babilońskiej architektury są lammasu, skrzydlate byki z głowami sędziwych starców o długich brodach i ogolonych głowach.

Lamassu z portalu Pałacu Sargona II - Kolejnym, nowym elementem architektury są portale. W nich umieszczano strażników bramy –lamassu. Są to wyobrażenia skrzydlatych byków o ludzkich, brodatych twarzach. Głowy byków zdobią tiary z rogami symbolizujące ich potęgę. Ten element został przejęty przez sztukę perską.

Sztuka Użytkowa

- miasta w Mezopotamii były prężnymi ośrodkami rzemiosła

- mistrzowie różnych dziedzin pracowali głównie na potrzeby świątyń i dworu, otrzymując od zamawiających władców i kapłanów drogie kruszce jak złoto, szlachetne kamienie, których użycie było ściśle nadzorowane

Kozioł z Ur – kozioł spinający się na drzewo, wykonany ze złota srebra i macicy perłowej, figura odnaleziona w jednym z grobowców z Ur, miała prawdopodobnie znaczenie religijne, a przedstawione tu drzewo to Drzewo Życia.

Naszyjnik z Ur- pochodzący z czasów sumeryjskich pokazywał o wysokim poziomie i kunszcie artystów tamtych czasów . Jest to wieniec z delikatnych, złotych, brzozowych listków połączonych ze sobą żyłką przeplatane paciorkami.

 

Obecnie

Mozaiki, drewniane zdobienia, kamienne detale wykonywane są ręcznie, a nie przez laserowe wycinarki czy sterowane elektronicznie maszyny. Powoli, mozolnie i skrupulatnie. Nieśpieszna precyzja. Irańska sztuka, harmonijna i detaliczna, obecna jest częściej na ulicach, w ogrodach, domach czy meczetach niż w muzeach.

Współczesna sztuka i architektura w dalszym ciągu sięga do korzeni tradycyjnych kształtów i zdobień.

Bordż-e Milad Bordż-e Milad to najwyższa wieża w Iranie i jedna z najwyższych wież na całym świecie. Wybudowana została w roku 2007 i mierzy 435 metrów wysokości. Na poziomie 315 metrów ulokowano punkt widokowy, z którego rozpościera się wspaniały widok na Teheran i jego okolice. Milad Tower jest częścią miejscowego centrum gospodarczego i konferencyjnego.

 

Wieża Azadi

Symbol Teheranu i Iranu, zbudowana w 1971 roku  dla upamiętnienia 2500-lecie powstania Imperium Perskiego. Pierwotnie nazwana Wieżą Pamięci Królów, jednakże po Rewolucji Irańskiej w 1979 roku zmieniono nazwę na Azadi, co oznacza wolność. Wieża Azadi znajduje się w centrum Placu Azadi i wraz z fontannami oraz muzeami tworzy Kompleks Kulturalny Azadi zajmujący obszar 50000 metrów kwadratowych. Wieża ma 50 metrów wysokości i w całości pokryta jest marmurem. Wykorzystano 8 tysięcy bloków białego marmuru.

Meczet Abu Derwish jest jednym z pięknych meczetów w Ammanie w Jordanii. Został zbudowany w 1961 roku na jednym z siedmiu wzgórz w Ammanie, Jebel al-Ashrafiyeh. W swojej formie zachowuje tradycyjne kształty.

W małych zakładach rzemieślniczych ręcznie tworzone są małe dzieła sztuki.

 

Na misterne ornamenty wcale nie trudno trafić. Ozdabiają także dziedzińce domów i przedmioty codziennego użytku. Islam zabrania przedstawiania ludzkich postaci, więc w sztuce niezwykle rozwinęła się roślinno-geometryczne wzornictwo.

Perski dywan to coś więcej niż dywan - to sztuka. Produkcja i handel dywanami to często rodzinny interes, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Bardzo popularne na ulicach Iranu są murale (rodzaj malatury, nazwa pochodzenia hiszpańskiego oznaczająca w skrócie dzieło dekoracyjnego malarstwa ściennego), wiele z nich jest sponsorowana przez władze miasta – przedstawiają zabytki, historyczne sceny albo naturalne motywy.

Część motywów to odtworzenie starych fotografii.

Źródła:

http://wczasywiranie.peron4.pl/index.php/murale/
http://www.peron4.pl/iran-niecodzienna-codziennosc-foto/
http://bliskiwschod.pl/2013/07/niecodzienna-codziennosc-iranu-sztuka-i-rzemioslo/

Jan Braun „Mezopotamia”
Georges Roux „Mezopotamia”